Karabağ’ın Siyasi Serüveni: İslam Öncesinden Sovyet İdaresine

Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaklaşık iki yüzyıldır süregelen; tarihsel, etnik ve siyasi boyutları olan karmaşık bir çatışmadır. Sorunun temelleri, 18. yüzyıldan itibaren Rusya’nın Kafkasya’daki nüfuz politikaları ve bölgeye yönelik Ermeni göçlerini teşvik etmesiyle atılmış; bu süreç, bölgedeki demografik yapının önemli ölçüde değişmesine neden olmuştur.

Sovyetler Birliği döneminde Karabağ, Azerbaycan’a bağlı özerk bir bölge statüsü kazanmıştır. Ancak Sovyetler’in dağılması sonrası bu bölge fiilen Ermenistan’ın kontrolüne geçmiştir. 1988 yılında Ermenistan’ın Karabağ’ı kendi topraklarına katma girişimi, bölgede geniş çaplı çatışmalara yol açmış; 1991-1994 yılları arasında yaşanan savaş sırasında Ermenistan, Azerbaycan topraklarının yaklaşık %20’sini işgal etmiştir. Bu süreçte yüz binlerce Azerbaycanlı yerinden edilmiş, çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. 1994 yılında sağlanan ateşkese rağmen işgal durumu devam etmiştir.

Uluslararası Çabalar ve Aktörler

Sorunun çözümü için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Grubu öncülüğünde çeşitli uluslararası girişimlerde bulunulmuş, ancak bu girişimler bugüne kadar kalıcı bir çözüme ulaşamamıştır. Bölgeye müdahil olan başlıca aktörler şunlardır:

• Türkiye, Azerbaycan’a koşulsuz destek vermekte; bölgesel güç dengeleri açısından önemli bir rol oynamaktadır.
• Rusya, tarihsel müttefiki olan Ermenistan’a askeri ve siyasi destek sağlayarak Güney Kafkasya’daki etkisini sürdürmektedir.
• İran, hem mezhepsel gerekçeler hem de jeopolitik dengeler nedeniyle Ermenistan’a yakın bir politika izlemektedir.
• ABD ve Avrupa Birliği, çoğunlukla tarafsız bir duruş sergilemekle birlikte, bölgedeki enerji güvenliği ve siyasi çıkarlar doğrultusunda zaman zaman pozisyon almaktadır.

Stratejik Önemi ve Güncel Durum

Dağlık Karabağ sorunu yalnızca iki ülke arasındaki bir sınır ihtilafı olmanın ötesinde, Güney Kafkasya’nın genel istikrarını etkileyen çok aktörlü bir uluslararası krizdir. Hem Azerbaycan hem de Ermenistan, bu çatışma nedeniyle ciddi siyasi, ekonomik ve sosyal kayıplar yaşamışlardır. Bugün hâlâ işgal ve çatışma riski devam etmekte olup, barışın tesisi ancak adil, kalıcı ve uluslararası hukuk çerçevesinde bir çözümle mümkün olabilir.

Özetle

1. Tarihsel Arka Plan

• Dağlık Karabağ, tarih boyunca çeşitli kavimlerin yaşadığı, stratejik konuma sahip bir bölgedir.
• 18. yüzyıldan itibaren Rusya’nın bölgeye yönelik iskan politikaları ile demografik yapı değiştirilmiş, bölge etnik açıdan sorunlu hale gelmiştir.
• Sovyet döneminde özerk bölge statüsü verilmiş ancak Azerbaycan’a bağlı kalmıştır.

2. Sorunun Başlangıcı

• 1988 yılında Ermenilerin Karabağ’ı Ermenistan’a bağlama girişimi çatışmaları başlatmıştır.
• 1991’de Sovyetler’in dağılmasıyla savaş patlak vermiş; Ermenistan, Azerbaycan topraklarının %20’sini işgal etmiştir.

3. Uluslararası Aktörler

• Rusya: Ermenistan’a destek vererek bölgedeki nüfuzunu sürdürmektedir.
• Türkiye: Azerbaycan’a açık destek sunmaktadır.
• İran: Ermenistan’a yakın politikalar benimsemektedir.
• ABD ve AB: Genel olarak tarafsız görünmekle birlikte stratejik çıkarlarını gözetmektedir.

4. Güncel Durum

• Bölge hâlâ istikrarsızdır ve uluslararası kuruluşların çabalarına rağmen kalıcı bir çözüm sağlanamamıştır.

Kaynakça

• Özkan, M. (2011). Dağlık Karabağ Sorunu ve Uluslararası Aktörlerin Rolü. DergiPark